EAT-Lancet Komisyonu, hem gezegen hem de insanlar için sağlıklı olan küresel bir sağlık diyeti sunmaktadır. Hepimizin Büyük Besin Dönüşümüne katkıda bulunabileceği kimi eylemler ile bu raporun anahtar çıkarımları keşfedilmeyi bekliyor.
Neleri Bilmelisiniz?
- Yediğimiz besinler, bunları üretme yollarımız ve israf ettiğimiz ya da kaybettiğimiz besin miktarı insan sağlığı ve de çevresel sürdürülebilirlik üzerinde büyük etkilere sahiptir. Doğru besin kullanımının anlaşılması BM Sürdürülebilirlik Gelişim Amaçlarını ve iklim değişimine dair Paris Anlaşmasının hedeflerine ulaşmak isteyen ülkeler için önemli bir yol olacaktır.
- Daha fazla bitkisel, daha az hayvansal besinler içeren bir diyet hem sağlıklı ve sürdürülebilir hem de insanlar ve gezegen için iyidir. Bu ölüm ya da kalım meselesinden ziyade büyük ve olumlu bir etki yaratacak küçük değişikliklerdir.
- Günümüzde, küresel arazinin neredeyse %40'ında tarım yapılmaktadır, bu da tarım-ekosistemlerini gezegendeki yeryüzüne ilişkin en büyük ekosistem haline getirmektedir. Küresel sera gazı salınımının %30'u, içme suyunun %70'ine kadar varan kullanımlardan besin üretimi sorumludur. Besin üretimi için arazinin dönüştürülmesi, biyoçeşitlilik kaybının tek başına en önemli etkenidir.
- Hayvansal besinler, özellikle de kırmızı et, diğer besin gruplarıyla karşılaştırıldığında çevresel ayak izi görece daha yüksektir. Bunun da sera gazı salınımı, arazi kullanımı ve biyoçeşitliliğin kaybında etkisi vardır. Bu, özellikle de tahılla beslenen çiftlik hayvanlarından elde edilen hayvansal besin kaynakları için geçerlidir.
- Neyin tüketildiği ya da tüketilmediği, her iki durum da çeşitli biçimlerdeki kötü/yetersiz beslenmenin ana etkenleridir. Küresel ölçekte, 820 milyonun üzerinde insan her gün açlık çekmeye devam ederken 150 milyon çocuk büyüme ve gelişimlerine zarar veren uzun süreli açlıktan acı çekmekte, 50 milyon çocuk ise besin gıdalarına erişimlerinin yetersizliğinden şiddetli açlık yaşamaktadır.
- Buna paralel, dünya aynı zamanda da aşırı kiloda ve obezitede bir artış yaşamaktadır. Günümüzde 2 milyarın üzerinde yetişkin insan aşırı kilolu ve obezdir. Diyabet, kanser ve kalp krizi gibi bulaşıcı olmayan rahatsızlıklarla ilişkili diyetler dünya çapındaki ölümlerin önde gelen nedenleri arasındadır.
- İyi besin, değişim için kuvvetli bir etken olabilir: EAT-Lancet Komisyonu, esnek bir gezegen sağlık diyetini ana hatlarıyla sunarak yerel coğrafyamıza, mutfak geleneklerimize ve kişisel tercihlerimize uygunluk gösterebilecek çeşitli besin gruplarının alım ölçülerini tavsiye eder. Bu diyeti tercih ederek doğru besin için talebi yönlendirebilir ve çiftçilere kadar geri uzanan besin değeri zinciri boyunca açık bir şekilde pazar işaretleri gönderebiliriz.
- Küresel bazda, gezegen sağlık diyeti meyve, sebze, kuru yemiş ve bakliyat çeşitliliğinin yanı sıra küçük miktarlarda et ve süt ürünlerinin tüketimini destekler. Bu diyet, dünyanın kimi kısımlarında bazı besin gruplarına artan oranda bir erişimi içerirken diğer kısımlarında ise sağlıksız besinlerin aşırı tüketiminde önemli oranda bir azaltımı gerektirir.
- Sağlıksız diyetlerden gezegen sağlık diyetine geçiş yılda 11 milyon yetişkin kişinin zamanından önce ölümünü engelleyebilir, 2015 yılına kadar gezegen sınırları içerisindeki herkes için sağlıklı gıdayı temin eden sürdürülebilir küresel bir gıda sistemine doğru değişimde itici güç olabilir.
Ne Yapabilirsiniz?
- Sağlığı, sürdürülebilirliliği ve lezzeti tercih edin. Daha sağlıklı ve sürdürülebilir şekilde üretilmiş gıdaları elde etmek, satın almak, pişirmek ve yemek vücudumuz ve gezegen için daha iyidir.
- Artırmaya, çeşitlendirmeye ve azaltmaya hazırlanın. Çözümü basit olmayan bu sorunu ele almaya ne yediğimizi ve harcadığımızı değiştirerek başlayabiliriz. Daha fazla meyve, sebze, kuru yemiş, bakliyat ve tam tahıl tüketmeliyiz, ve aynı zamanda çeştli gıdaları yemek, ihtiyaç duyduğumuz bütün besleyicileri elde etmeyi garantilemede, ayrıca besin sistemindeki biyoçeşitliliği de desteklemede önemlidir. Daha zengin ülkelerin pek çok vatandaşı da daha az kırmızı et ve süt ürünü tüketmeli.
- Seçeneklerin genişliğini görün. Fiyat çeşitliliği, kültür ve yaş grupları, bireysel tercihler açısından herkes için birşeyler var. Bilinen 30 binden fazla yenilebilir bitki, tadına bakmak ve keşfetmek için bize hayat boyu ilginç seçenekler sunuyor.
- Bitkileri protein kaynağı olarak kucaklayın. Pek çok bitki besinsel protein açısından hem sağlıklı hem de sürdürülebilir kaynaktır. Günde en azından 125 gram kuru fasülye, mercimek, bezelye, diğer kuru yemişler ya da bakliyat tüketimi hedeflenmeli.
- Et tüketiminde aşırıya kaçmayın. Et, protein, demir ve B12 vitamini besin değerleri açısından önemli bir kaynaktır, ama aşırı tüketimi sağlığımıza ve gezegene zarar verebilir. Haftalık, kırmızı ette 98 gram, kümes hayvanlarında 203 gram, balıkta ise 196 gramdan fazla tüketmemeliyiz.
- Ölçülü beslenin. Aşırı gıda tüketimi kilo alımına ve bazı sağlık problemlerine neden olabilir, çevre için de sorun teşkil eder. Öğünleri ailemiz ve arkadaşlarımızla paylaşacağımız zamanlar yaratmak ve tek seferlik porsiyonlar seçmek, ihtiyacımızdan daha fazlasını yemeden kaçınmada iki basit yoldur.
- Yeniden üretici çiftlik uygulamalarını destekleyin. Besi hayvanları sürdürülebilir çiftçiliğin merkezinde olduğundan yenileyici tarım uygulayan çiftçilerden et temin etmek iklim değişimine karşı yürütülen savaşı destekleyebilir. Bu çeşit tarım, topraktaki karbon depolanımına katkıda bulunur, suyu pisliklerden uzak tutar, yerel biyoçeşitliliğin artması için yer sağlar.
- Her tabağı oylayın. Pazar, talebin izinden gittiğinden tariflerimize uygun ve de sağlığımız ve gezegen için iyi olan gıdaları satın alın. Örneğin, çevresel sürdürülebilirliği olan ve sosyal anlamda sorumlu çiftçiliği destekleyerek insan sağlığı ve çevre için ek yararlar sağlayan tercihler yapmaya dikkat edin.
- Haftayı önceden planlayın. Sağlıklı ve sürdürülebilir yeme lezzetli, esnek ve dinamik olabilir. Bir sonraki haftanın menülerini hazırlayarak lezzetli yemek çeşitliliğini temin edip plana göre alışveriş yapabilirsin. Bu da zamandan ve paradan tasarruf etmenize, atık azaltmanıza yardım edecektir.
- Sofraya biyoçeşitliliği getirin. Cesur muhafaza hedefleri, çiftliklerdeki yaşam alanlarını sürdürmek ya da ekosistemleri korumak için çiftçi birlikleri ve çiftçiler arasında işbirliğini gerektirir.
- İsraf etme, talebini azalt. Yemekten artakalanları yemek kutularına yerleştirip onları yeni yaratıcı tariflerde kullanmak ya da sonraki tüketimler için bu kutuları kulllanmak gezegen ve bütçeniz için yarar sağlar. Daha az yemek israfıyla, dünyayı beslemek için daha az besinin üretilmesini gerektirir, böylelikle gezegenimiz zarar görmez.
Kaynak: https://eatforum.org/lancet-commission/everyone/
Çeviri: Engin Noyan